Rli: Overheid moet meer verbinding zoeken met de samenleving om grote problemen - zoals stikstof - op te lossen

De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) is een adviescollege voor de Nederlandse regering en het parlement op het brede domein van de fysieke leefomgeving.

In de leefomgeving loopt de samenleving op steeds meer punten vast. Denk - binnen de landbouw - aan de stikstofproblematiek en de mestcrisis, maar daarbuiten ook aan het woningtekort of de problemen bij de energietransitie. Veel van die problemen staan al jarenlang op de agenda en de overheid lijkt niet bij machte om die op te lossen. In een vandaag uitgekomen advies‘Falen en opstaan’ wijt de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur dat aan het feit dat de overheid de afgelopen veertig jaar in toenemende mate marktwerking het uitgangspunt van haar beleid heeft gemaakt, en de focus steeds meer is komen te liggen op beheersmatige en uitvoeringsgerichte zaken. Het heeft geleid tot een sterke toename van de materiële welvaart in ons land, stellen de auteurs, maar tegelijk tot een veronachtzaming van de collectieve belangen in de leefomgeving. Dat heeft geleid tot complexe problemen in de leefomgeving - om bij landbouw te blijven, problemen met bijvoorbeeld waterkwaliteit en met biodiversiteit, waardoor landbouwers steeds vaker tegen grenzen aanlopen van wat mogelijk is - die niet eenvoudig zijn op te lossen.

Gemeenschappen en productschappen

In vroeger tijden, stelt de Rli, speelden gemeenschappen een rol in het zorgen voor die collectieve belangen. Maar die gemeenschappen zijn in de politieke besluitvorming steeds verder langs de kant komen te staan. De raad pleit er daarom voor dat de overheid die gemeenschappen - burgers en bedrijven - meer betrekt bij die besluitvorming.

In de landbouw is er tot een jaar of tien geleden wel een dergelijke betrokkenheid geweest, stellen Rli-raadsleden Krijn Poppe en Jantine Kriens in een gesprek over het advies. „Die productschappen waren een ontmoetingsplek tussen overheid en het bedrijfsleven“, stelt Poppe, „en die hadden - doordat ze kort op de keten zaten - een grote uitvoeringskracht.“ Toch zou hij niet aanraden om dat model domweg te kopiëren, omdat de belangen van de burger daar niet op tafel liggen. En in het recente verleden is te zien geweest hoe die burger - in de vorm van belangengroepen als de MOB en Greenpeace - desnoods via rechtszaken een andere koers afdwingt. Daarom zouden in een productschap nieuwe stijl ook milieu-organisaties, vakbonden, consumentenorganisaties en dorpsraden moeten zijn vertegenwoordigd.

'Wat voor landbouw wil je hebben?'

„Als je de toekomst, ook de toekomst van de landbouw, wilt vormgeven, heb je de burger hard nodig“, zegt Kriens. „Dat stellen we ook in ons advies, dat je eerst een brede waardendialoog houdt over wat voor samenleving - in dit geval, wat voor een landbouw - je wilt hebben.“ Daarbij moet het er niet alleen over gaan wat men belangrijk vindt, maar ook waarom men dat vindt. „Zo een gesprek zal niet automatisch tot een gezamenlijke visie komen“, stelt ze, „maar het is belangrijk dat de deelnemers begrip krijgen voor elkaars standpunten. En dat het inzichtelijk wordt wat de gevolgen zijn van het benadrukken van de waarde van de een, ten koste van die van de ander.“

Een dergelijke dialoog hoeft zich niet enkel op landelijk niveau af te spelen. Poppe roept het landbouwakkoord in herinnering - dat was geklapt omdat geprobeerd werd op nationaal niveau afspraken te maken, waar een groep boeren in een deel van het land niet mee verder kon. „Daarom kun je dit soort dialogen ook op regionaal niveau houden“, vult Kriens aan. „De vraag wat voor landbouw we willen hebben kan per regio verschillen.“

Ontmoetingsplekken

Het is volgens de Rli-raadsleden belangrijk om gremia, ontmoetingsplekken, te creëren waarin overheid, bedrijfsleven en gemeenschappen samenkomen. Dan zorg je er ook voor dat die dialoog kan plaatsvinden, dat de deelnemers verschillende perspectieven met elkaar verbinden en samen oplossingsrichtingen onderzoeken. Daarin zouden ook de belangenafwegingen zichtbaar moeten zijn, en duidelijk worden welke gevolgen bepaalde keuzes hebben. „En daarbij moet je ook kijken hoe je de mensen die door die keuzes benadeeld worden, kunt begeleiden of compenseren“, meent Poppe.

Als voorbeeld heeft de Rli in het advies beschreven hoe een aanpak van het stikstofprobleem eruit zou kunnen zien. „Maar dat is eigenlijk al een stap te ver“, meent Poppe. „Want daarin ga je er al van uit dat een afname van de stikstofuitstoot de gewenste oplossing is. Eigenlijk zou je een stap terug moeten kunnen doen, en eerst als samenleving kijken waarom en waar je natuur belangrijk vindt en welke landbouw past in het steeds vollere Nederland, en op welke manieren je kunt zorgen dat die natuur niet achteruit gaat."