Klimaatraad: Extensievere landbouw kan grondwaterstand verbeteren op droge zandgronden, verzilting accepteren in Zeeland
Het hoogwater in Limburg in 2021 laat volgens de Klimaatraad zien dat er wat moet gebeuren op de zandgronden. De afvoer van water naar grotere rivieren wordt bij extreme buien steeds groter, omdat beken overstromen. De afvoercapaciteit van het regionale watersysteem is mede afhankelijk van het kunnen lozen op de grote rivieren. 'Dit laat ook zien dat het regionale watersysteem meer ruimte nodig heeft om afvoerpieken te verwerken. Dat gaat niet goed samen met intensieve landbouw in beekdalen', schrijft WKR, het adviesorgaan van de regering en het parlement voor klimaatbeleid.
Doordat het grondwatersysteem onder druk staat willen provincies steeds vaker de onttrekkingsvergunningen niet uitbreiden. Dit is een probleem voor drinkwaterbedrijven die een leveringsplicht hebben voor de groeiende Nederlandse bevolking.
Grondwaterstand verhogen
Als we op de huidige voet doorgaan, zal de grondwaterstand verder dalen en zullen de gevolgen van de droogte steeds groter worden voor de landbouw en huishoudens, verwacht de Klimaatraad. Die adviseert daarom om de grondwaterstand te verhogen.
Daarmee wordt het systeem minder gevoelig voor klimaatverandering. 'Dit betekent ook dat niet alle watergebruikers (landbouw, industrie) overal maximaal gefaciliteerd kunnen worden. Huishoudens en industrie moeten gestimuleerd worden om zuiniger om te gaan met water, bijvoorbeeld door hergebruik van afvalwater en gescheiden systemen. Dat kan bijvoorbeeld door middel van beprijzing worden bereikt.'
Bufferzones rond natuurgebieden
Water beter vasthouden in het grond- en oppervlaktewatersysteem kan volgens de Klimaatraad door bufferzones aan te wijzen rond de meest kwetsbare natte natuurgebieden. Daarbinnen wordt het ontwateringssysteem minder gericht op snel afvoeren (sloten dempen, hogere peilen). Hierdoor zullen de water- en bodemcondities veranderen, met gevolgen voor de landbouw.'
Hierdoor zullen de water- en bodemcondities veranderen, met gevolgen voor de landbouw. Om het grondwatersysteem beter in balans te brengen zal een combinatie nodig zijn van meer water vasthouden, minder onttrekken en meer infiltreren. 'Het extensiveren van landbouw en omvormen van veel water vragend naaldbos naar loofbos en open vlaktes kan daaraan bijdragen. De keuze voor welke gebieden als eerste gaan transformeren hangt samen met natuurdoelen, en is te koppelen aan de benodigde extensivering van de landbouw om waterkwaliteitsdoelen te halen.'
Input voor klimaatstrategie
In 2026 komt de minister van Infrastructuur en Waterstaat met een herijking van de Nationale Klimaatadaptatiestrategie (NAS’26). Hierin staat beschreven hoe Nederland zich kan aanpassen aan het veranderende klimaat. De minister heeft de WKR gevraagd input te leveren hiervoor. Dat wordt met dit rapport gedaan.
Verzilting in Zeeland
Omdat de zoetwaterbeschikbaarheid in de toekomst steeds meer onder druk kom te staan, moet er kritisch gekeken worden naar waar boerensloten nog doorgespoeld worden. In sommige gebieden zouden teelten die veel water vragen, zoals bollenteelt, verbannen moeten worden. Om tot de aanwijzing van de gebieden te komen, moet er wel kritisch gekeken worden naar welke voedselproductie in die regio plaatsvindt. Dat schrijft de Wetenschappelijke Klimaatraad (WKR) in een nieuw advies over gebieden waar verzilting plaatsvindt, waaronder Zeeland.
In grote delen van laag-Nederland (Friesland, Noord-Holland, Zuid-Holland, Utrecht, Flevoland en Zeeland) is volgens de Klimaatraad zo'n vijftig procent van het totale benodigde aanvoerwater uit de grote rivieren bedoeld voor het doorspoelen van polders en boezems. 'Voortzetting van de huidige strategie geeft een steeds grotere doorspoelvraag, terwijl er in de toekomst juist minder zoetwater beschikbaar is door afnemende rivierafvoeren in de zomer', schrijft WKR, het adviesorgaan van de regering en het parlement.
Brakke sloten
Om hier rekening mee te houden moet verziliting worden geaccepteerd en zouden niet alle gebieden meer met zoet water doorgespeld moeten worden. Een deel van de landbouw- en natuurgebieden krijgen dan te maken met brakke sloten waaruit niet meer kan worden beregend. 'Dit betekent een overstap naar andere gewassen die niet of minder afhankelijk zijn van beregening uit oppervlaktewater. Een voorbeeld zijn de kerngebieden van de bollenteelt, omdat deze door de ligging gevoelig zijn voor zeespiegelstijging en hoge eisen stellen aan de kwaliteit van het beregeningswater. Door minder strenge eisen te stellen kan de totale doorspoelvraag al met veertig procent worden gereduceerd.'
Maatwerk
Om tot een keuze te komen over welke gebieden nog kunnen worden doorgespoeld en waar verzilting (stapsgewijs) wordt geaccepteerd, moet ook gekeken worden naar welke voedselproductie er in die gebieden plaatsvindt. Het doorspoelbeleid zou afgestemd moeten worden op gebieden waar aardappelen, bieten, mais en graan geteelt wordt. 'Zodat wateraanvoer voor voedselproductie voorrang krijgt'.
Een ander criterium waarop geselecteerd kan worden, is hoe gebieden bijdragen aan het verbeteren van de waterkwaliteit.
Tekst: Bas Lageschaar
Bas Lageschaar groeide op tussen de weilanden in de Achterhoek. Daardoor had hij altijd al belangstelling voor de agrarische sector. Voor Agrio zit hij in de redactie politiek en beleid. Bas volgt het laatste (regionale) nieuws op de voet en schrijft voor de regionale websites en verschillende printuitgaven.
Beeld: Susan Rexwinkel
Bron: Wetenschappelijke Klimaatraad