Flinke kritiek vanuit sector op nieuwe stikstofgebruiksnormen

Volgens LTO raakt de actualisatie van de stikstofgebruiksnormen vooral graslandbedrijven in Zand-Zuid en op löss: daar wordt de norm structureel zo’n 20 procent lager dan in 2025. Dat staat haaks op het CDM-advies en belemmert behoud van blijvend grasland en eigen eiwitvoorziening, stelt de organisatie. LTO wil de gebruiksnorm voor gras overal waar de waterkwaliteit dit toelaat ophogen tot 100 procent van het landbouwkundig advies, ook in aandachtsgebieden, en geen extra korting op gras in die gebieden. Daarnaast pleit LTO voor gelijke normen voor maaien en maaien/weiden en onderscheid tussen maaipercelen en weidepercelen.

=

Ook is LTO kritisch op de voorgestelde actualisatie van stikstofgebruiksnormen en de aanwijzing van stikstofaandachtsgebieden, omdat deze de akkerbouwsector agronomisch en economisch hard raken. Volgens LTO zijn de nieuwe normen grotendeels modelmatig bepaald en onvoldoende gebaseerd op recente veldproeven en praktijkdata, terwijl bodemtype, gewas, neerslag en grondwaterstand sterk variëren.

'De sector heeft grote moeite met de wijze waarop het CDM in haar advies bepaalt welke teelten als uitspoelingsgevoelig worden aangemerkt', schrijft de Land- en tuinbouworganisatie. LTO wijst erop dat suikerbieten, conservenerwten, vezelhennep, koolzaad, rogge, triticale en wintertarwe nu in alle regio’s en op alle grondsoorten als uitspoelingsgevoelig zijn aangemerkt. Terwijl het CDM in een eerder advies onder andere vezelvlas, hennep, rogge, bonen, pootaardappelen en suikerbieten als niet-uitspoelingsgevoelig aanduidde. Daarnaast vraagt LTO om verduidelijking over waarom suikerbieten wel als uitspoelingsgevoelig worden aangeduid, maar voederbieten niet? Ook zijn conservenerwten als uitspoelingsgevoelig aangemerkt, terwijl droge erwten dat niet zijn.

Ook stoort LTO zich aan forse kortingen op niet-uitspoelingsgevoelige gewassen (zoals cichorei, haver, bospeen, luzerne, waspeen, voederbieten en vlas), die in sommige regio’s tot 15 tot 27 procent onder het landbouwkundig advies uitkomen.

De economische impact voor akkerbouwers is volgens LTO groot: lagere stikstofgiften leiden tot opbrengst- én kwaliteitsverlies, zeker bij teelten met hoge toegevoegde waarde, zoals vollegrondsgroenten, bieten en speciale gewassen. Een positief punt, en een belangrijke verbetering ten opzichte van de NV-gebieden, is dat in aandachtsgebieden die op basis van fosfor worden aangewezen, geen generieke stikstofkorting meer wordt toegepast. ‘Desondanks blijft het zorgelijk dat in de aandachtsgebieden voor stikstof, bovenop de aangekondigde verlaagde stikstofnorm, nog eens een extra korting tot maximaal 20 procent wordt opgelegd. Dit leidt in de praktijk tot cumulatieve lasten, zeker in combinatie met andere verplichtingen zoals vanggewassen, bufferstroken en gewasrotatie.’

Lees hier de volledige zienswijze van LTO Nederland.

De Nederlandse Akkerbouwvakbond (NAV) steunt dat klei- en veengronden buiten de verlaging van de stikstofgebruiksnormen blijven. Dat er in het voorstel voor zandgronden onderscheid wordt gemaakt tussen de regio’s zand-noord, zand-midden, en zand-zuid noemt de NAV ‘zeer terecht’. ‘Immers de waterkwaliteit is zeer verschillend in deze drie regio’s’, schrijft de NAV. Wel vindt NAV dat bij de gekozen N-gebruiksnormen voor zandregio’s Noord en Midden een arbitraire keuze gemaakt lijkt te zijn en de vakbond mist de onderbouwing voor de gekozen gebruiksnormen. De organisatie pleit voor N-normen op 100 procent van het BMA (bemestingsadvies, red.) in zand-noord en -midden en minimaal 55 procent in zand-Zuid, maar waarschuwt dat zelfs 55 procent de teelt van weerbare gewassen bemoeilijkt. Ook is NAV kritisch op het aanmerken van suikerbieten als uitspoelingsgevoelig. De NAV vindt het wel terecht dat op zuidelijk zand het aanwezige grasland wordt meegewogen in de normen voor AT-gewassen (akker- en tuinbouwgewassen). ‘Onze collega’s melkveehouders zullen hier niet blij mee zijn, maar zonder grasland mee te rekenen is er in feite geen teelt van AT-gewassen mogelijk op zuidelijk zand. Gezien de gewenste eiwittransitie zou dit een slechte zaak zijn’, aldus de NAV.

Wat betreft het voorstel van de aanwijzing van voorlopige aandachtsgebieden voor stikstof en fosfor, geeft de NAV te kennen positief te zijn over het vervallen van de N-kortingen in gebieden met P-overschrijdingen. Maar de vakbond vraagt zich wel af waarom heel Nederland als kwetsbaar gebied is aangemerkt. Daarnaast hekelt de NAV dat andere bronnen van N en P dan landbouw niet worden meegewogen en dat de rekenmethode voor kortingen verandert. ‘In de huidige NV-gebieden wordt gerekend met 20 procent korting ten opzichte van de gebruiksnorm. Bij de aandachtsgebieden wordt ineens gerekend met 10 en 20 procent korting op het bemestingsadvies. Aangezien het BMA in sommige regio’s beduidend hoger is dan de gebruiksnorm, kan de korting hoger uitvallen dan nu in de NV-gebieden. Er wordt geen enkele aandacht besteed aan deze gewijzigde berekeningswijze, maar deze kan grote gevolgen hebben. De NAV mist de onderbouwing van deze nieuwe berekeningswijze en pleit er voor om gewoon met 10 en 20 procent korting op de gebruiksnorm te blijven rekenen.’ Tot slot is de NAV positief over het voornemen om de N-norm voor groenbemesters als hoofdteelt te herstellen.

Lees hier de gehele zienswijze van de NAV.

De NMV wijst erop dat het CDM concludeert dat grasland op alle zand- en lössgronden bij de huidige norm ruimschoots binnen de nitraatgrens blijft. Voor snijmaïs geldt dat alleen in Zand-Zuid en op löss extra aandacht nodig is; in Zand-Noord en -Midden kan gewoon tot aan de gebruiksnorm worden bemest. Een generieke korting op de normen voor gras en maïs acht NMV daarom onacceptabel. De bond is positief over het omzetten van NV-gebieden naar aandachtsgebieden stikstof, met minder gebieden en differentiatie in kortingen, maar verzet zich tegen extra kortingen op grasland, om problemen bij andere teelten te compenseren.

BO Akkerbouw onderschrijft het doel van beter grond- en oppervlaktewater, maar vindt de huidige systematiek van gebruiksnormen een doodlopende weg: ze is modelmatig, gebaseerd op oud onderzoek en sluit slecht aan bij de praktijk. De brancheorganisatie pleit voor een omslag naar doelsturing. Verder schrijft BO Akkerbouw dat zij een transparante onderbouwing van uitspoelingsgevoeligheid van gewassen missen. Ook mist BO Akkerbouw bemestingsadviezen die gebaseerd zijn op recente veldproeven. ‘In het WOG-WOD model wordt gerekend met bemestingsadviezen gebaseerd op soms wel 30-40 jaar oude bemestingsproeven, die zeer waarschijnlijk sterk afwijken van de feitelijke stikstofbehoefte van moderne teelten.’

Vooral in het zuidelijk zand- en lössgebied dalen de stikstofgebruiksnormen volgens BO Akkerbouw tot ver onder het landbouwkundig advies en zelfs onder de stikstofafvoer. Dit ondermijnt evenwichtsbemesting, put de bodem uit en beperkt aanvoer van organische stof. Voor diverse gewassen (pootaardappelen, uien, suikerbieten, granen, akkerbouwgroenten, peulvruchten) acht de sector de verlaging en indeling als uitspoelingsgevoelig onredelijk en economisch onhaalbaar. Dat bedreigt teelten, verwerkende industrie en de productie van uitgangsmateriaal, en kan zelfs leiden tot méér milieubelasting.

De invoering van aandachtsgebieden met gedifferentieerde kortingen op basis van KRW-toestand wordt op zich positief beoordeeld. Maar het is volgens BO Akkerbouw onvoldoende duidelijk in hoeverre de rol van natuurlijke belasting (kwel, gebiedsvreemd water) en de signalen van waterschappen, dat zij afwijkingen signaleren tussen eigen regionale analyses en de in opdracht van LVVN uitgevoerde bronnenanalyse, zijn meegenomen bij de aanwijzing van aandachtsgebieden.

Lees hier de gehele zienswijze van BO Akkerbouw.

Royal Cosun verzet zich in zijn zienswijze fel tegen de indeling van suikerbieten als uitspoelingsgevoelig gewas. Volgens Cosun is die classificatie gebaseerd op een verouderd bemestingsadvies van 150 kg N/ha. Dat ligt aanzienlijk hoger dan wat in de praktijk wordt toegediend, stelt Cosun. ‘In de praktijk is de gebruiksnorm voor zand-zuid 93 kg N per hectare. Door uit te gaan van een onnodig hoog bemestingsadvies, ontstaat een vertekend beeld van de uitspoelingsgevoeligheid.’

Cosun wijst er verder op dat het CDM (Commissie van Deskundigen Meststoffenwet, red.) suikerbieten in eerdere adviezen juist als rustgewas en niet-uitspoelingsgevoelig typeerde, onder meer vanwege sterk gestegen opbrengsten en betere stikstofbenutting. ‘Het CDM spreekt zichzelf tegen door suikerbieten in het ene advies als niet-uitspoelingsgevoelig te classificeren (op basis van opbrengstontwikkeling en praktijkgegevens), en in het andere als uitspoelingsgevoelig (op basis van een theoretisch bemestingsadvies dat niet aansluit bij de praktijk). Deze inconsistentie ondermijnt de wetenschappelijke onderbouwing van de voorgestelde gebruiksnormen en roept vragen op over de betrouwbaarheid van de classificatie’, vindt Cosun.

Verder benoemt Cosun in de zienswijze dat recent onderzoek van het IRS en grootschalige N-mineraalmetingen binnen het programma Groeikracht Cosun laten zien dat na suikerbieten en cichorei weinig reststikstof in de bodem achterblijft. De organisatie pleit voor een actualisatie van de landbouwkundige onderbouwing van de stikstofgebruiksnormen, waarbij resultaten uit actuele projecten over stikstofopname van gangbare en biologische akkerbouwgewassen worden meegenomen. De voorgestelde verlaging van de N-norm voor suikerbieten op zand-zuid met 10 kg N/ha zou volgens veldproeven leiden tot opbrengst- en inkomensverlies van circa 70 euro per hectare en de grondstofzekerheid voor de fabriek aantasten, zonder aantoonbaar effect op nitraatuitspoeling, aldus Cosun. Daarnaast vraagt de organisatie om aanpassing van de norm voor cichorei in zand-midden naar 70 kg N/ha, gelijk aan zand-noord, omdat de teelt daar volgens het CDM niet uitspoelingsgevoelig is.

Lees hier de gehele zienswijze van Royal Cosun.

Stichting IRS concludeert dat de voorgenomen statuswijziging van suikerbiet als uitspoelingsgevoelig gewas en de daarmee gepaard gaande verlaagde stikstofgebruiksnorm, niet zal bijdragen aan het realiseren van de Nitraatrichtlijnnorm van 50 mg nitraat per liter (nitraatnorm) in het uitspoelend grondwater. Suikerbiet is volgens het IRS ‘op basis van wetenschappelijk onderzoek onbetwist als niet-uitspoelingsgevoelig gewas te beschouwen.’ Het advies van Stichting IRS is om de huidige status als niet-uitspoelingsgevoelig gewas voor suikerbiet te blijven hanteren. ‘Er is, op basis van verschillende veldproeven en literatuuronderzoek, overtuigend bewijs dat de risico’s op uitspoeling van stikstof uit gewasresten van suikerbiet zeer beperkt zijn en in alle voorkomende gevallen lager zijn dan 50 mg nitraat per liter. Dit feit wordt in de berekening van het stikstofbodemoverschot niet meegenomen en leidt daarom tot een onjuiste beoordeling van de uitspoelingsgevoeligheid van suikerbiet.’

Lees hier de gehele zienswijze van Stichting IRS.

Ook Agractie benadrukt dat grasland in alle zand- en lössgebieden volgens het CDM geen nitraatprobleem geeft bij bemesting tot de huidige gebruiksnorm. Alleen bij maïs op Zand-Zuid en löss is mogelijk sprake van risico’s. Toch worden in de regeling de normen voor grasland en snijmaïs fors onder het CDM-advies gezet, om op gebiedsniveau uitspoeling bij akkerbouwgewassen te compenseren. Dat noemt Agractie onrechtvaardig: melkveehouders leveren opbrengst en voederkwaliteit in, terwijl hun teelten juist gunstig zijn voor de waterkwaliteit, terwijl hun teelten juist gunstig zijn voor de waterkwaliteit, moeten ze deze korting via doelsturing ‘terugverdienen’, terwijl grasbedrijven volgens het CDM sowieso onder de norm blijven.

‘Al het voorgestelde beleid rondom verlaging van stikstofgebruiksnormen heeft daarmee direct invloed op alle groenteschakels in de keten van Nederland’, schrijven de Vereniging van de Nederlandse Groenten- en Fruitverwerkende Industrie (VIGEF), de Vollegrondsgroenteorganisatie (VGO), de Stichting TOG en de vereniging GroentenFruit Huis in hun zienswijze. De huidige systematiek van gebruiksnormen wordt als modelmatig ervaren. De voorgestelde gebruiksnormen bieden volgens de organisaties geen perspectief op verdere verbetering. ‘Sterker nog: de huidige regels, met name voor het zuidelijk zandgebied, stimuleren geen goede landbouwpraktijk, omdat ze boeren en tuinders dwingen om te werken met onrealistische normen. De regels remmen vakmanschap, innovatie en de omslag naar doelsturing, in plaats van die te benutten.’ Een belangrijk punt van zorg van de organisaties is het bemestingsverbod na de hoofdteelt op zand- en lössgronden aangezien het in de vollegrondsgroenteteelt gangbaar is om meerdere hoofdteelten per jaar op hetzelfde perceel te telen. ‘Wat wordt er in dit kader precies onder bemesten verstaan? Betreft het enkel dierlijke mest, of ook organische reststromen zoals compost of andere meststoffen? Hoe om te gaan met meerdere hoofdteelten binnen één teeltjaar?’, vraagt de vollegrondsgroentesector zich af.

De sector betwist eveneens de nieuwe aanwijzing van diverse vollegrondsgroenten als uitspoelingsgevoelig. Gewassen die in het 7e APN nog als rustgewas en niet-uitspoelingsgevoelig golden (o.a. bruine bonen, tuinbonen, doperwten, schorseneren) zijn nu zonder nieuwe onderbouwing als uitspoelingsgevoelig geclassificeerd. Er wordt gevraagd om een transparante, wetenschappelijke herbeoordeling.

Daarnaast ontbreekt een actuele impactanalyse van de sterk verlaagde stikstofnormen, terwijl gebruikte proefgegevens en bemestingsadviezen vaak verouderd zijn. Dit kan leiden tot forse opbrengst- en kwaliteitsverliezen bij onder meer sla, andijvie, rode bieten, schorseneren en witlofpennen, met gevolgen voor voedselzekerheid, eiwittransitie en verdienvermogen in met name Zuid-Nederland, aldus de sector.

Lees hier de gehele zienswijze van de vollegrondsgroentesector.

NAJK waarschuwt dat steeds lagere stikstofgebruiksnormen op zand- en lössgrond direct ingrijpen in de melkveehouderij. Te lage normen voor grasland betekenen lagere opbrengsten, slechtere voederkwaliteit en op termijn uitputting van de bodemvoorraad, met juist meer risico op uitspoeling en een hogere inzet van gewasbeschermingsmiddelen. Jongeren willen daarom een omslag naar doelsturing, waarbij de draagkracht van de bodem en de behoefte van het gewas leidend zijn. Grasland en andere niet-uitspoelingsgevoelige gewassen moeten worden gestimuleerd, niet gekort, vindt NAJK. Uit het CDM-advies blijkt volgens de organisatie dat gras op verantwoorde locaties zelfs méér bemestingsruimte aankan dan nu is voorgesteld.

De voorgestelde normen ten behoeve van het grondwater zijn in alle zandgebieden onnodig streng en kunnen versoepeld worden. Normen lager dan 80 procent van het advies zijn economisch onhaalbaar, vindt de KAVB. 'De sector is bereid verantwoordelijkheid te nemen via doelsturing, goede landbouwpraktijk en innovatie, maar vraagt om realistische normen die aansluiten bij praktijk en data.' Volgens de KAVB is dit jaar in uiteenlopende regio's gebleken dat telers met de huidige gebruiksnormen in NV-gebieden niet of nauwelijks uit de voeten kunnen. 'De teelt van groenbemesters, die nodig zijn voor de bodemgezondheid, de onderdrukking van onkruid en de organische stofvoorziening, staat onder druk. De hoofdgewassen kunnen vaak niet of maar nèt voldoende bemest worden, zelfs niet bij toepassing van een goede landbouwpraktijk met een bemestingsstrategie gebaseerd op metingen tijdens het groeiseizoen.' De aanscherpingen die worden voorgesteld geven grote problemen in de teelt, constateert de KAVB. 'Dat geldt zéker in die gebieden waar de gebruiksnorm onder 80 procent van het advies uitkomt: deze aanscherpingen zijn ook in goede jaren niet meer te compenseren door op het scherpst van de snede te bemesten.'

Verder stelt de KAVB voor om de korting op de gebruiksnorm in de stikstofaandachtsgebieden te berekenen op basis van het volledige bemestingsadvies, in plaats van deze toe te passen als een extra korting bovenop de korting die voor nitraat in grondwater wordt toegepast. 'Dan komen de stikstofgebruiksnormen in stikstofaandachtsgebieden uit op 80 of 90 procent van het advies, voor alle grondsoorten', aldus de brancheorganisatie. Daarnaast doet de KAVB het voorstel om het bemestingsadvies voor lelie te verhogen naar 200 kg N/ha. Wat, zo stelt de KAVB: 'De gebruiksnorm en de stikstofafvoer van lelie zijn vastgesteld op basis een bemestingsadvies van proeven uit de jaren 80 van de vorige eeuw. De cultivars uit die tijd vormden significant minder biomassa dan de huidige, en namen dan ook significant minder stikstof op.'

Lees hier de gehele zienswijze van de KAVB.

Het netwerk Praktijk Aanpak Emissiearme Veehouderij vreest dat generieke aanscherping van stikstofnormen zonder slimme uitvoering onbedoelde effecten heeft op gras- en maïsteelt. Lagere normen drukken het saldo van blijvend grasland, waardoor bedrijven in aandachtsgebieden kunnen worden verleid om gras te scheuren en meer uitspoelingsgevoelige, hoogsaldo-gewassen – zoals maïs – te telen. Dat kan de nitraatuitspoeling juist verhogen. De praktijkpilots laten volgens het netwerk zien dat bedrijfsgerichte doelsturing met kengetallen als N-residu en bodemoverschot beter werkt: melkveehouders die hun gras- en maïspercelen aantoonbaar schoon houden, moeten voldoende bemestingsruimte krijgen in plaats van extra generieke kortingen.

De Unie van Waterschappen steunt strengere maatregelen voor schoner water, maar waarschuwt in haar zienswijze dat de voorgestelde stikstofaandachtsgebieden in de praktijk tot ‘moeilijk uitlegbare situaties’ kunnen leiden. Landelijke analyses en regionale bronnenstudies lopen uiteen, waardoor percelen gras- en maïsland van melkveehouders wél of juist niet in een aandachtsgebied kunnen vallen, met forse verschillen in stikstofruimte tot gevolg. De Unie vindt dat onvoldoende is onderbouwd wat de nieuwe normen en kortingen precies doen voor de waterkwaliteit. Zolang effectiviteit en datagebruik niet helder zijn, vrezen de waterschappen dat boeren worden geconfronteerd met ingrijpende beperkingen zonder dat duidelijk is of die maatregelen echt doel treffen.

Lees hier de gehele zienswijze van de Unie van Waterschappen.